NL,W.A. Scholten, industrieel

Het Scholten concern was verreweg het grootste bedrijf in Noord Nederland. Het wordt wel beschouwd als Nederlands eerste moderne multinational, met 10 fabrieken in Oost-Europa, tot helemaal in de Oekraïne toe. Als stichter van wel 24 fabrieken op het gebied van aardappelmeel, aardappel-moutwijn, strokarton, suiker en turfstrooisel, staat Willem Albert Scholten te boek als 's werelds eerste landbouw-industrieel. Knaap (2004) spreekt van 21 fabrieken: "zeventien fabrieken produceerden aardappelzetmeel en derivaten. De overige vier: een suikerraffinaderij, een aardappeljenever destilleerderij, een fabriek in strokarton en een turffabriek".
Zie een kaart met de buitenlandse vestigingen der fabrieken van WA Scholten binnen de toenmalige (boven) en huidige (onder) grenzen. De vierkantjes zijn fabriekslocaties, de rondjes bekende plaatsen als oriëntatie. Bron: Proefschrift D.A. Knaap (2004, p.14)

Tevens was W.A. Scholten mede-directeur en groot-aandeelhouder van de Nederlandsch-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij: de latere Holland-Amerika Lijn. IJdel als hij was liet hij een van de te bouwen schepen naar zich vernoemen: de W.A. Scholten (1874-1887, toen het schip zonk na een aanvaring) was een stoom-zeilschip met 3 masten, en mat 2.529 brutoregisterton. Het kon 2400 ton lading vervoeren en had 50 cabines en ruimte voor 600 passagiers. W.A. Scholten stierf in 1892 als een van de rijkste mannen van Nederland.

In zuid-oost Drenthe kocht hij grote veengebieden aan. Een van de dorpen in dit gebied, Klazienaveen, liet hij noemen naar zijn vrouw Klasien Sluis. Zij bracht niet alleen geld (van haar vader) maar ook inzicht mee in hun huwelijk.

In de provincie bezat Willem Albert Scholten een groot aantal boerderijen. Bij zijn gouden jubileum als fabrikant, tevens zijn zeventigste verjaardag, schonk hij de stad Groningen een kinderziekenhuis.

Zijn enige zoon Jan Evert Scholten (1849-1918), die meestal Johan werd genoemd, heeft door zijn vele zakelijke, culturele en architectonische initiatieven een groot stempel gedrukt op de stad en de provincie Groningen.
Hij was mede oprichter en voorzitter van de Cooperatieve verlichtingsfabriek Helpman (zie het aandeel hiervan uit 1905 met zijn handtekening) en voorzitter van de Vereeniging Watersport Paterswolde (zie het aandeel hiervan met zijn handtekening uit 1913). Hij was ook initiator voor de oprichting van de HBS in Veendam. Hij woonde 's zomers aan de Heereweg in Helpman in de prachtige villa Gelria en bouwde aan het Paterswoldse Meer een fraai theehuis "De Paalkoepel" (sinds enkele jaren schitterend gerenoveerd en in gebruik als horecagelegenheid).

Jan Evert had 3 zoons: Jan Evert, Willem Albert II en Johan Bernard.
Johan Bernard stierf in 1966. Hij was o.a. eigenaar van de boerderij die werd gepacht door dhr. Hiemstra, die mij veel over de familie Scholten heeft verteld.

Willem Albert II had een dochter Jannie en een zoon, Harry (Eerhardus, Adolf, Herman). Hij verbleef in de oorlog in Zwitsermad waar hij dubbel is afgestudeerd, zowel als arts als chemicus, maar hij heeft nooit een eigen praktijk uitgeoefend. Wel was hij in de jaren 1970 werkzaam in de toen omstreden Bloemenhove abortuskliniek. Hij had ca. 50% van de aandelen in Scholten Foxhol en tekende als commissaris nog in 1970 de aandelen hiervan (zie hieronder), waarvan dhr. Hiemstra er een in bezit heeft. Hij is in 1994 overleden in Turnhout ( België).

Ekhart, J., "Van Groningen tot Oekraïne; verslag van een speurtocht naar de tien buitenlandse fabrieken van Willem Albert Scholten".
Bedum: Egbert Forsten & Profiel, 1999 (ISBN 90 76781 01 X)

Knaap, D.A. Voor geld is altijd wel een plaats te vinden; De firma W.A. Scholten (1841-1892)

Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen, 2004. Uitgegeven door Koninklijke Van Gorcum b.v., september 2004 (396 pagina's). ISBN-10: 9023240537

Voor geld is altijd wel een plaats te vinden / druk 1
Dorien Knaap

Winkler Prins, A., "Willem Albert Scholten. Herinneringen uit het leven van een industrieel". Groningen: J.B. Wolters, 1892. (slechts antiquarisch te verkrijgen; ik zoek dit boek: mail me uw aanbod)

Internet sites:
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Albert_Scholten
Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Evert_Scholten
https://unofficial.net/hal/
https://members.home.nl/roo.effecten/nasm.html

Persoonlijke communicatie:
dhr. Hiemstra te Grijpskerk, persoonlijke communicatie, 2000
dhr. F. Gunnink, persoonlijke communicatie, 2000
dhr. Olav ten Broek, persoonlijke communicatie, 9-11-2008

Koninklijke Scholten, Foxhol N.V
Gevestigd te Groningen;
Obligatie aan toonder groot f 500 in de 4,5% 15-jarige in gewone aandelen converteerbare obligatie-lening groot f 12.936.000;
Groningen 12-8-1963; blauwe sierrand, druk Joh. Enschedé en Zonen, Haarlem; met logo van Scholten; afm. ca. 22,5 x 33 cm., ,
conditie VF+: 1 lichte hor. vouw (veel lichter dan de scan doet vermoeden); prijs € 50.
Scholten vestigde zich al in 1841 in Foxhol en bouwde er zijn eerste succesvolle aardappelmeelfabriek omdat hij daar schoon water kon betrekken uit het Foxholstermeer. De fabriek werd aanvankelijk aangedreven door paardekracht, later door stoom-aandrijving. In Foxhol stonden uiteindelijk zowel W.A. Scholten's Aardappelmeelfabrieken N.V als W.A. Scholten's Chemische Fabrieken N.V., waar o.a. de beroemde Brinta werd gemaakt voor de Brintapap. Op 12 augustus 1963 werd het predikaat Koninklijke verkregen voor wat toen heette Koninklijke Scholten, Foxhol N.V.. In Augustus 1965 fuseerde het bedrijf met Honig N.V. te Koog aan de Zaan. In 1978 ging deze onderneming failliet en werden de onderdelen verkocht. De aardappelzetmeelpoot ging over naar de AVEBE.

W.A. Scholten's aardappelmeelfabrieken N.V.
Gevestigd te Groningen.
Volgens stempel uit 1960 is de naam per 1-7-1960 gewijzigd in W.A. Scholten, Foxhol N.V.
Bewijs van gewoon aandeel groot f 500, volgestort aan toonder.
Groningen, 1-3-1958;druk: Joh. Enschede en Zonen, Haarlem; rode sierrand; afm. 23 x 34 cm.; niet te koop / not for sale.

Vereeniging "Watersport Paterswolde"
(English: Society for water sport Paterswolde), gevestigd te Groningen, opgericht 11-10-1911, Bewijs voor een Aandeel, nr. 393, groot f 100, Groningen, November 1916, t.n.v. den heer S.W.Kool te Groningen, later overgeschreven t.n.v. A.J. de Rooy te Amsterdam. Originele handtekening van de beroemde industrieel J.E. Scholten en penningmeester J.H. Feith. Dunne zwarte sierrand. Dik karton met sterke middenvouw, half geplakt met sellotape. Scheur in onderrand ook geplakt. Ontwaarding door diagonale groene streep. Met verklaring rechtsherstel., niet te koop (not for sale).

W.A. Scholten Fabriek
Groningen, 1886; door W.A. Scholten ondertekende brief aan Den Heeren K. & J. Wilkens, Veendam. Prijs € 195
Lees meer over de firma K. & J. Wilkens
Deze brief verwijst naar de milieuproblemen (vuil afvalwater) bij de produktie van de aardappelmeelindustrie:
"Uw geëerde van voorgisteren kwam in mijn bezit, en heb dezelve aan onzen Aardappel-Commissionair te St.Kanaal gezonden, opdat die kan onderzoeken, hoe de Nijverheid met het vuile water handelt, en zal het goed zijn, U er ook Uw commissionair te Stadskanaal over schrijft, dan kunnen we zien, of beide hetzelfde bericht uitbrengen. Met alle achting Uw Dienstw: W.A. Scholten

N.V. Veenderij & Turfstrooiselfabriek "Klazienaveen" voorheen W.A. Scholten
Sappemeer, 8-10-1910 (Groningen doorgestreept)
Brief aan de fa. Duintjer & Zonen te Wildervank , In goed conditie met lichte gebruikssporen en div. vouwen en kreukels. Prijs € 50

W.A. Scholten bezat veel veenderijen in de buurt van Emmen, Diens zoon Jan Evert Scholten noemde de later in dat gebied ontstane plaats naar zijn moeder, Klaassien Sluis,
Het dorp Klazienaveen ligt nu in de gemeente Emmen (Dr.). Zie ook Wikipedia.

huizen

Scholtenhuis-Grote Markt-Groningen

Het Scholtenhuis aan de Grote Markt werd in 1881 in opdracht van W.A. Scholten gebouwd. Het huis werd gescheiden door een muur. Links woonde W.A. Scholten samen met zijn vrouw Klaziena Sluis. Rechts woonden zijn zoon Jan Evert Scholten met zijn gezin.
(bron: https://www.hetverhaalvangroningen.nl/monument/1)

Het Scholtenhuis aan de Grote Markt is er niet meer. Het werd bij de bevrijding verwoest, maar leeft voort in de herinnering van velen, die de oorlog bewust hebben meegemaakt. In de Tweede Wereldoorlog was dit het centrum van de Duitse Sicherheitsdienst.

Villa Gelria (1872), aan de Verlengde Hereweg 163 in Groningen, ontworpen door de Groninger architect J. Maris. Het is nu een kantoor. Klik op de foto voor een vergroting.
(bron: Wikipedia)

Scholtenskoepel, een door de Groninger architect J. Maris in barokstijl ontworpen tuinkoepel naast het Herewegviaduct in Groningen;

Vrijmetselaarsloge Groningen

Groninger Logegebouw der Vrijmetselaren, Hoek W.A. Scholtenstraat, gezien vanaf de Turfsingel, dat voor een deel vroeger het kantoor van Scholtens stroopfabriek was.
(bron: Wikipedia)

restaurant de Paalkoepel aan het Paterswoldsemeer

W.L. vd Baan (1984), De Paalkoepel, Haren (Gn)

freecard, ca. 2010/11 (zie achterzijde)

Prijs: € 5

orderno.: vd Baan-1

De Paalkoepel, met een schitterend uitzicht over het Paterswoldsemeer, is ooit door de beroemde industrie-familie W.A. Scholten gebouwd aan het Paterswoldse meer als theehuis. Eind 20e eeuw is het pand voor verval en afbraak gered door een stichting (De Paalkoepel ?). Anno 2011 wordt het al weer decennia lang geëxploiteerd als horecagelegenheid.

de sluis die het Paterswoldsemeer verbindt met het Noord-Willemskanaal

Het monumentale graf van W.A. Scholten in de stad Groningen. Het graf beslaat - passend bij zijn positie - 27 gewone grafplaatsen…Scholten wilde het groter, maar de 45 (sommige bronnen spreken van 55) plaatsen die hij in gedachte had werden hem niet toegestaan.
(bron: www.dodenakkers.nl/beroemd/scholten.html)

Het monument van Jan Evert Scholten (1849-1918) in het Stadspark in Groningen. Jan Evert Scholten was initiatiefnemer van de aanleg van het Stadspark. Als eerbetoon werd in 1931 dit monument geplaatst op een prominente plek in het Stadspark
(bron: https://www.rtvnoord.nl)

Monument voor J.E. Scholten aan de Helperbrink in Helpman, Groningen-Zuid (2010)
(bron: Wikipedia)