(update: 26-8-2010)

Het archief van de D.S. van Schuppen (Scheepjeswol)
(overgenomen van de website van het gemeentearchief te Veenendaal (U), d.d. 19-8-2008)

Veenendaal ontstond in de 16e eeuw dankzij de dikke laag veen die zich in de loop der tijden had gevormd in een deel van de Gelderse Vallei. Jarenlang werd het veen op grote schaal afgegraven. Maar eind 17e eeuw kwam het einde van de turfvoorraad snel in zicht. De Veenendalers moesten om gaan zien naar andere bronnen van inkomsten.

Voor een belangrijk deel werden die inkomsten gevonden in een ander regionaal product: de schapenwol. Wol afkomstig van de schapen van de Gelderse Vallei en de Veluwe. Het bewerken van wol had in Veenendaal al een lange traditie, doordat de turfwinning altijd seizoenswerk was geweest, dat alleen in de zomer gedaan kon worden. In de winter verdienden de Veenendalers (noodgedwongen) hun brood met wolkammen en spinnen.

De complete overschakeling van turf naar wol gebeurde geleidelijk. In de eerste helft van de 18e eeuw was de wolverwerking veruit de belangrijkste economische activiteit in Veenendaal geworden. De turfwinning was op de achtergrond geraakt.

Kleinschalige huisnijverheid

Aanvankelijk was de wolverwerking in handen van de zogenaamde wolkammersbazen. Dat waren kleine zelfstandige ondernemers die wolverwerkingsbedrijfjes runden. De ruwe wol werd door hen op de markt gekocht van de boeren, waarna vervolgens de wol werd gekamd. Na het kammen ging de wol naar spinners, die thuis op een spinnenwiel van de wol een draad sponnen. Vaak waren hele gezinnen, mannen, vrouwen en kinderen hiermee bezig.

Nederlands interieur met een spinnende vrouw (schilderij van Richard  N. Brooke (1847-1920).

De spindraad ging daarna weer terug naar de wolkammerswerkplaats waar er sajet van getwijnd werd. Twijnen is het in elkaar draaien van twee of meer draden, tot één (sterkere) draad. Zo’n in elkaar gedraaide draad werd sajet genoemd, oftewel “tot garen gesponnen wol". Als laatste behandeling werd het sajet nog geverfd. Meestal zwart of donkerblauw. De sajet was daarna klaar om er stof van te weven. In Veenendaal zelf gebeurde het weven alleen op zeer kleine schaal. Daarom verkochten de wolkammers de sajetten vooral aan wevers elders, vooral aan wevers in de steden in het westen van het land. Daar werd de sajet dan verwerkt tot lakens, kousen, tapijten en kleding.

De industriële revolutie
Rond 1800 waren er zo’n 50 wolkammersbazen in Veenendaal. Elke wolkammer had, naast de vele spinners die voor hem werkten, ook een paar knechten in dienst. Maar één van hen, Dirk Stevenszoon van Schuppen had wel 13 knechten. Hij werd daarom ook wel de “grote baas” genoemd.

In 1837 besloot hij zijn wol voortaan machinaal te laten spinnen in de stad Leiden. De in Leiden gesponnen wol, ging daarna weer retour naar Veenendaal, om verder bewerkt te worden. Deze handelwijze was stukken goedkoper dan de traditionele manier van produceren in Veenendaal. Van Schuppen kreeg hierdoor een belangrijk prijsvoordeel op zijn Veense concurrenten. Er ontstonden hierdoor dan ook de nodige spanningen tussen hem en de andere Veense wolkammers.

Maar het industriële tij was niet meer te keren. De kleinschalige wolkammers en de huisnijverheid hadden hun langste tijd gehad.

Grootschalige fabrieken als de D. S. van Schuppen (Scheepjeswol), de VSW (Veenendaalse Stoomspinnerij en Weverij), de Frisia Wolspinnerij, de Roessingh en de Hollandia Wol- en Kousenfabriek ontstonden.

En in deze fabrieken kwam het merendeel van de Veenendalers te werken. Veenendaal werd een echte industrieplaats.

Gerrit Diepeveen (1859-1960) werd 101 jaar oud (foto uit 1960). Hij herinnerde zich zijn eerste werkdag bij de Veenendaalsche Stoomweverij: "Toen ik acht jaar was en op gezette tijden brood en koffie moest brengen bij mijn vader, stond mijn vader te praten met de directeur. Ik wachtte even en toen het gesprek ten einde was, kwam vader naar mij toe en zei dat ik gauw naar huis moest gaan en tegen mijn moeder moest zeggen dat ik direct moest beginnen te werken. Ik schrok er van. Maar ik moest. Naar school was ik nog niet geweest. Nadat ik het bij mijn moeder had gezegd, holde ik naar de fabriek terug en stond enkele momenten later achter vier weefgetouwen. Ik was nog zo klein dat ik niet bij de draden kon komen, maar met behulp van een bankje werd ook dat gered."  Nog niet zo heel lang geleden was dit de skyline van Veenendaal, ongeveer  gezien vanaf de plek waar nu het gemeentehuis staat. In het midden de toren van  de kerk op de Markt.  De oudst bekende afbeelding van de D.S. van Schuppen (zonder datering). Let ook op de vele grote ramen, zelfs in het  dak.     Het fabrieksterrein van de D.S. gezien vanuit de lucht, circa 1960.   De koninklijke D.S. van Schuppen ging dicht (failliet) in 1987. De Hollandia (aan   het Verlaat) was er in 1983 mee gestopt, en de VSW in 1979 (artikel uit De Vallei  van 5 januari 1987).

De ondergang

Vanaf het einde van de jaren vijftig van de 20e eeuw ging het achteruit met de grootschalige textielindustrie in Nederland.

Door de toenemende concurrentie, eerst uit de landen van de EEG (Europese Economische Gemeenschap) en daarna uit vooral Azië verdween in de jaren zestig en zeventig fabriek na fabriek uit Nederland. En uit Veenendaal.

Op het fabrieksterrein van de D.S. van Schuppen (Zandstraat 2) staan nu woningen en een modern winkelcentrum: De Scheepjeshof. Behalve die naam, herinnert er daar niets meer aan de grote fabriek die er eens heeft gestaan. Wat wel gebleven is, is het archief van de fabriek.

Via onderstaande link kunt u de inventaris (inhoudsopgave) van het archief van de D.S. doornemen. De oude documenten zelf kunt u in de studiezaal van het Gemeentearchief komen bekijken.

Blader hier door de inventaris van het archief van Veenendaals laatste grote textielfabriek: de Koninklijke D.S. van Schuppen.

---

---

De vennotschap werd opgericht op 13 maart 1907 als voortzetting van een vennootschap onder firma waarvan de voorgangers reeds in 1799 in het wolbedrijf werkzaam waren (zie boven). Tot 16 augustus 1973 genaamd: Koninklijke Veenendaalsche Sajet- en Vijfschachtfabriek voorheen Weduwe D.S. van Schuppen en Zoon. Van Schuppen was bekend van de Scheepjeswol. Het gekroonde logo is dan ook een zeilschip. Op 18 december 1986 verkreeg men surseance van betaling en op 7 januari 1987 werd het bedrijf failliet verklaard, zoals blijkt uit een brief van curator A. van Hees aan de aandeelhouder van dit aandeel. Die brief kunt u kopen voor € 10. (bron: o.a. www.oudefondsen.nl, Ton Verkerk, 26-8-2010)

Bewijs van een gewoon aandeel aan toonder, groot f 100; Veenendaal 1 nov. 1973; aanh. couponblad met nrs 9-18; paarse sierrand, Druk: Spin / van Mantgem b.v.; afm. ca. 21 x 33 cm.; conditie: UNC = drukfris (donkere linker deel op de foto is de doorschijn van het resant couponblad); prijs
Bewijs van 10 gewone aandelen elk groot f 10; Veenendaal, 1 nov.1973; groene sierrand; drukkerij Spin/ van Mantgem; conditie: UNC = drukfris, ongevouwen, met aanhangend restant couponblad, afm. ca. 21x33 cm., prijs € 35

email me als u een aandeel wilt kopen.

Bekijk ook oude rekeningen van ! -------- Bekijk ook oude aandelen van !